Leren omgaan met duivelse dilemma’s Kiezen tussen kwaden Elke ondernemingsraad krijgt vroeg of laat te maken met dilemma’s. In dit artikel sta ik kort stil bij wat een dilemma is, hoe wij van nature geneigd zijn om met een dilemma om te gaan en waarom dilemma’s zo lastig zijn voor de or. Door Bas Dingjan Definitie Lastige dingen Oplossingen E en grote organisatie heeft drie vestigingen in Nederland. De directie besluit om er één te sluiten. Elke vestiging is in or vertegenwoordigd en dat betekent dat er tegengestelde belangen zijn: worden alleen de medewerkers van die ene vestiging boventallig of wordt de ‘pijn’ van de sluiting verdeeld over alledrie de vestigingen? De or-leden behartigen de belangen van de eigen achterban en zijn ernstig verdeeld. Hoe besluit je als or nu op een goede manier bij dit soort dilemma’s? Dat was mijn uitdaging bij de begeleiding van deze or. Slecht beargumenteerd Een dilemma is de keuze tussen twee mogelijkheden die geen van beide erg aantrekkelijk zijn. De afgelopen jaren is er wereldwijd veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de manier waarop mensen omgaan met dilemma’s. Twee voorbeelden (2) van dilemma’s die bij deze studies zijn gebruikt: 1. wicht op het spoor voor de trein te duwen. Maar het enige zware voorwerp in de buurt is een man die samen met hem op de brug staat. Frank kan de vijf mensen redden door de man naast hem van de brug te duwen, waardoor de man echter zal sterven. De vraag hierbij is, is het: A) verboden, B) toelaatbaar, C) verplicht dat Frank de man van de brug af duwt? De beschreven dilemma’s zijn identiek: je redt immers vijf personen door er één op te offeren. Toch blijkt uit onderzoek dat negen van de tien mensen het wel aanvaardbaar vinden om aan de hendel te trekken en niet aanvaardbaar om de man voor de trein te duwen. Maar het onderzoek toont ook aan dat mensen dit slecht kunnen beargumenteren. Hoe kun je als or bij een dilemma dan wel tot een goed en beargumenteerd besluit komen? Denise staat op een loopbrug over een spoorweg en ziet een trein zonder machinist over het spoor aan komen razen, recht op vijf mensen af die zullen worden geraakt en gedood. Denise kan nog aan een hendel trekken en de trein een zijspoor op sturen. Op het zijspoor staat een man. Door aan de hendel te trekken redt ze de vijf mensen op het hoofdspoor, maar de ene man op het zijspoor wordt gedood. Is het: A) verboden, B) toelaatbaar, C) verplicht om de hendel over te halen? 2. Frank staat op de brug en ziet onder zich de onbeheersbare rij wagons die op het punt staat vijf mensen te doden. Frank weet dat hij de trein kan laten stoppen door een zwaar ge28 OR informatie 1/2 | februari 2012 Een eerste reden dat dilemma’s voor de or vaak zo lastig zijn is dat het vaak ontbreekt aan een heldere procedure om tot een besluit te komen. In de tweede plaats wil de or vaak niet verantwoordelijk gehouden worden zijn actieve rol bij een dilemma. Daar komt nog bij dat het negatieve effect van emoties op de werking van ons bewustzijn vaak wordt onderschat. Tegelijkertijd wordt de waarde van het bewustzijn bij besluitvorming vaak overschat. We lopen deze punten even na. 1. Gebrek aan heldere procedure Als een or met een dilemma geconfronteerd wordt, blijft hij vaak hangen in verhitte discussies en het maken van eindeloze lijsten met argumenten voor en tegen. Dit alles onder het mom van: ‘zo lang we nog met de beeldvorming bezig zijn, hoeven we nog niet na te denken aan de besluitvorming’. Dit heeft als gevolg dat er soms in het heetst van de strijd een besluit genomen wordt waar achteraf gezien niemand tevreden over is. 2. Or wil geen verantwoordelijkheid Bovengenoemd onderzoek bevat een aantal belangrijke inzichten over hoe mensen omgaan met dilemma’s: die met opzet wordt toegebracht moreel gezien erger is dan schade die het bijproduct is van een handeling die een ander doel had. door actief handelen ontstaat dan als hij het gevolg is van het nalaten van een handeling. tact met het slachtoffer is erger dan diezelfde schade berokkenen zonder rechtstreek contact (zie het eerder beschreven dilemma over de trein). Met name het tweede punt speelt de or nog wel eens parten. Niets doen is voor de or vaak minder erg dan een advies uitbrengen waarin je je neerlegt bij een groot aantal ontslagen. Als je niet teveel nadenkt, ga je op je gevoel af 3. Onderschatting negatief effect emoties Emoties staan ons bewustzijn in de weg bij het helder nadenken over dilemma’s. Als de emoties van mensen worden geprikkeld, treedt er een vorm van bewustzijnsvernauwing op. (4) Or-leden die bevangen zijn door emoties hebben last van collectieve bewustzijnsvernauwing en verliezen het onderlinge contact. Maak dan nog maar eens een bewuste en rationele keuze. 4. Overschatting bewustzijn bij besluitvorming Or-leden denken vaak dat en besluit beter wordt door er lang en diep over na te denken. Het tegendeel is echter waar. (5) Als je niet teveel nadenkt, ga je op je gevoel af. Ga je nadenken, dan ga je echter vooral ar@informatief www.orinformatie.nl Pagina 27
Pagina 29Interactieve internet krant, deze boek of onderzoeksrapport is levensecht online geplaatst met Online Touch en bied het digitaal bladerbaar maken van web cursussen.
OR informatie, januari/februari 2012 Lees publicatie 22Home